Tuvalet kâğıdı nereden çıktı?

Yazan: Ofix 16 Kasım 2022 Yorum yok

İnsan bazen kendine gerçekten de hayret ediyor! İnternette “en uygun tuvalet kâğıdı” ve “tuvalet kâğıdı fiyatları” diye aratırken merak edip kendisini bir anda tuvalet kâğıdının tarihini araştırırken bulabiliyor. Tuvalet kâğıdının tarihini bilsek ne olur dememeli. Çünkü pandeminin anıları halen taze; marketlerde en hızlı boşalan reyonların başında tuvalet kağıtlarının olduğu raflar geliyordu. Japonya’da 1973’te yaşandığı gibi enflasyon ve petrol krizi nedeniyle aşırı tuvalet kâğıdı istifi yapılarak ülkede tuvalet kağıtlarının tükendiği bir raddeye -neyse ki- gelmedik. Çevrimiçi alışveriş siteleri imdadımıza yetişti ama ya tuvalet kâğıdı bulamasak ne olacaktı?

İçerik Başlıkları

Pandemide tuvalet kâğıdı bulamasak ne olacaktı?

Bir pandemi daha olur mu bilemiyoruz ama ne olur ne olmaz; tuvalet kâğıdı olmadığı zamanlarda ne kullanıldığını bilsek iyi olur gibi görünüyor!

Şaka bir yana… Hepimiz en yumuşak ve en dayanıklı ve aynı zamanda bütçemize en uygun tuvalet kâğıdı arayışındayız. Tuvalet kâğıdı, günlük hayatımızın temel bir ihtiyacı; aynı zamanda hijyenin ve medeniyetin simgelerinden birisi. Bugünkü halini almadan önce neler olup bittiğini bilmeyi ise genel kültürümüze bir katkı olarak görebiliriz.

19. yüzyıldan öncesi dipsiz bir kuyu

1800’lerin ortalarında toplu olarak üretilen ve ticari olarak satılmaya başlanan tuvalet kâğıdının piyasaya sürülmesi ve ardından 20. yüzyılın başlarında yapılan sürekli iyileştirmelerden önce insanlar, hijyenlerini oldukça ilkel ve hatta bazen acı verici yöntemlerle sağlıyordu. İnsanlar kendi ellerinden kar yığınlarına, samandan mısır koçanlarına kadar birçok şeyi kullanıyordu.

Hijyeni sağlayan objeyi ise ilgili coğrafyanın yerel gelenekleri, sosyal hiyerarşisi ve iklimi belirliyordu. Birtakım doğal araç ve gereçler kullanılmadan önce, yani daha ilkel zamanlarda taş ve diğer doğal malzemelerle silme, su veya karla durulama yaygındı.

Hatta bazı kültürler, hayvan kürkleri ve deniz kabuklarını tercih ediyordu. Evet yanlış duymadınız; deniz kabuğu! Bunu düşünmesi bile yüzümüzün buruşmasına neden oluyor olabilir ama neyse ki o dönemde en ucuz tuvalet kâğıdı gibi zorlu bir arayış içinde değillerdi. Çünkü bu arayış süresince hissettiklerimiz bazen daha acı olabiliyor.

Tuvalet kâğıdına ne ilham oldu?

Tarihi kayıtlara geçen ilk malum hijyen gereci, Antik Roma’da Seneca’nın Romalı yetkili Lucilius’a yazdığı bir mektupta da adı geçen, ucuna deniz süngeri sabitlenmiş tersoryum (xylospongium) olarak geçiyor. Halka açık bir helada niçin kullanıldığını tahmin edersiniz…

Eski zamanlarda tuvaletler

Muhtemelen bir kova sirke veya tuzda temizlenip yeniden kullanıldığı sanılıyor. Hijyen açısından yakın bir işlev görse de tersoryum, tuvalet kağıdının ilk hali değildi elbette. Ayrıca insanların bunu kendilerini mi yoksa tuvaletin kendisini temizlemek için mi kullandığı da net değil.

Tersoryum ya da diğer adıyla xylospongium

Bir başka tarihi gereç ise pessoi olarak bilinen ve yine aynı amaçla kullanılan seramik parçalarıydı. Küçük oval veya dairesel çakıllardan veya kırık seramik parçalarından oluşan pessoi, antik Roma ve Yunan tuvaletlerinin kalıntılarında ortaya çıkarılmıştı. Bazılarında kullanan kişinin düşmanının ismi yazıyordu. Hatta arkeologlar, çömelerek pessoi’yi kullanan bir adamı tasvir eden 2.700 yıllık bir şarap kadehi bile buldu.

Yine de pessoi’nin çok sağlıklı olmadığı ortada; bu seramik malzemelerin zaman içinde ilgili bölgeye zarar vererek cilt tahrişine ve hemoroidlere neden olabileceği bildiriliyor. (1) Sözün özü, pessoi de ne yumuşaklık ne de şekil olarak tuvalet kâğıdına pek benzemiyordu. Hele ki düşman ismi meselesini düşünürsek…

1992 yılındaki kazılarda, bir zamanların İpek Yolu üzerinde, Xuanquanzhi’deki tuvaletlerde bulunan (2) bambu ve ahşaptan spatulaya benzer, ucu bezle sarılı 2.000 yıllık “hijyen çubukları” da tuvalet kâğıdının şekil olarak ilham kaynağı olamazdı.

Olsa olsa yine hijyen amacıyla kullanılan yosun ve yapraklar, belki de bugünkü tuvalet kağıtlarına ilham veriyordu. Çünkü bugünkü tuvalet kağıtları da bir nevi yapraklardan oluşuyor ve içerik olarak da yine bitkisel kaynaktan geliyorlar.

Kâğıdın icadıyla gelen işlevsellik

Buna karşın bugün bildiğimiz anlamdaki kâğıdın M.S 2. yüzyılda Çin’de ortaya çıktığını biliyoruz. (Daha önce Ofix Blog’da yazmıştık.) Araştırmacılar, bu dönemde imparator Wu Di’nin mezarında bulunan kenevir kağıdının hijyen amacıyla kullanıldığını öne sürse de “tuvalet kâğıdı” konusunda en net tarihi kanıt için 6. yüzyıla kadar gitmek gerekiyor.

Çünkü kâğıdın temizlik amacıyla ilk kullanımı, Çinli düşünür Yen Chih-Thui’nin metinlerinden anlaşılacağı üzere 6. yüzyıla kadar gidiyor. Bu öyle bir kilometre taşıydı ki tuvalet kâğıdının yaygın kullanımı başlıyordu.

Bundan sekiz asır kadar sonra ise Çinliler, yılda 1.000-10.000 yapraktan oluşan 10 milyon paket civarında tuvalet kâğıdı üretecek bir beceriye sahip oluyordu. (3) Bu dönemde Çin’de imparatorluk ailesi için pirinç bazlı tuvalet kâğıdı üretimi yapıldığı ve bunun sadece kraliyet için özel bir tüketim ürünü olduğu da biliniyor. (4)

14. yüzyılda hüküm süren Çin İmparatoru Hongwu, imparatorluk hanesi için 15.000 yaprak ekstra yumuşak ve parfümlü tuvalet kâğıdı sipariş ederek (5) daha hassas tarafını gösteriyordu: En uygun tuvalet kâğıdı! Ayrıca 1393’te Nanjing’deki İmparatorluk Mahkemesi için 720.000 yaprak tuvalet kâğıdı sipariş edildiği de tarihi kayıtlarda yer alıyor. (6)

“Çağın en büyük nimeti”

Peki tuvalet kâğıdı fikri kimin aklına gelmişti? Aslında tuvalet kâğıdını icat etmek kimsenin aklına gelmemişti. Daha ziyade, “tuvalet kâğıdını paketleyerek satmak” bir insanın aklına gelecekti.

Bugün en uygun tuvalet kâğıdı arayışımıza karşılık olarak 12, 16, 24, 32 ve 48’li paketler halinde satılan; yumuşak, güçlü ve uzun rulo tuvalet kâğıdının ilk örneğini, Joseph Gayetty geliştiriyordu. Bu, 19. yüzyılın ikinci yarısında, “Çağın en büyük nimeti” olarak adlandırdığı ilk ticari tuvalet kağıdıydı.

O güne kadar tuvalet kâğıdı, adeta Çin’in tekelindeydi. Batı’ya gelmesi de Gayetty’nin buna bir son vermesiyle gerçekleşiyordu. Gayetty, 1857’de 500 yapraklık paketleri 50 sentten satıyordu (7); rakibi yoktu, en ucuz tuvalet kâğıdı buydu; aynı zamanda en pahalısı da!

Gayetty’nin bu iddialı çıkışı, her ne kadar “ticari bir felaket” olarak anılsa da Thomas, Edward ve Clarence’den oluşan Scott Kardeşler (Scott Paper Company), 1890’larda herkes için uygun tuvalet kâğıdını başarılı bir şekilde pazarlamayı ve ABD’nin lideri olmayı başarıyordu. (8)

Hijyen atılımı

Bu başarının ardından dünya, bu hijyenik malzeme konusunda atılım yaşıyor, özellikle de Gayetty’nin ilk kıvılcımı çakması sayesinde tuvalet kâğıdı ruloları, artık temel bir ev konforu malzemesi olarak kabul görmeye başlıyordu.

Bunun yayılması her ne kadar Scott Kardeşler’in başarısı olsa da Gayetty -tuvalet kağıdının mucidi olmasa bile- modernize edilmesi ve dünya genelinde yaygınlaşması konusunda önemli bir yere sahip olarak özel bir anmayı hak ediyor.

1900’lerin başında kâğıt hamurundan kâğıt üretmek mümkün hale geldiğinde, tuvalet kâğıdı üretimi de daha ucuzlaşarak herkes için uygun tuvalet kâğıdı almak da mümkün hale geliyordu. Hem kâğıt hamurundan yapılan tuvalet kağıtlarının üzerine sifon çekilmesi, yani suda erimesi sayesinde bertaraf edilmesi daha kolay hale geliyordu.

Bugün ise birçok marka, eski gazete ve ofis kağıtlarından yapılmış geri dönüştürülmüş tuvalet ruloları üreterek daha “çevre dostu” üretime yönelmiş durumda. Biz de bu çabaları takdirle karşılıyoruz.

Sözün özü; ortalama dört kişilik bir aile, en uygun tuvalet kâğıdı seçimini yaparak günlük olarak 150 yapraklık, yani normal bir rulo tuvalet kâğıdı kullanıyor. Bu da haftada tahmini 7 rulo ve ayda 28 rulo yapıyor. (9) Hal böyle olunca da tuvalet kâğıdını, hayatımızın en önemli gereçlerinden biri olarak sayabiliriz. Bu haliyle tarihini de bilmemiz gerektiğini düşünerek sizi kısa bir yolculuğa çıkarmak istedik. Umarız bu yolculuktan keyif almışsınızdır.